Akıl ve gönül birlikteliği, insanın yüksek faziletler kazanmasını sağlar. Görünüşte kötü görünen olaylarda bile hikmet ve hikmetli hareketler aranmalıdır.
Yazımıza selam ve Rabbimize dua ederek başlamak isteriz: Aşk olsun, cemâl olsun, nûr olsun. Efendim, bugünkü beyitlerimiz şöyledir: “Padişah, şehvet, hırgür ve hevâyı terk etmişti. İyi bir iş yaptı, fakat bu kötü gibi görünen bir iyilikti.”
Gerçek anlamda iyi olan işler, hırs ve kötü ahlak gibi olumsuz duygulardan uzak, hakka uygun şekilde yapılmalıdır. Bazı insanlar mürşitlerinin sözlerini yerine getirirler, fakat kötü ahlaklarıyla yalnızca şöhretlerini taklit ederler ve bu da fayda sağlamaz. Buna karşılık, ahlaklı ve doğru yolda olanların, kötü gözüken işlerde dahi hikmet ve isabet aramak gerekir. Örneğin, Hızır’ın çocuk ölümündeki eylemi kötü gibi görünse de, içerrikte hayır ve hikmetler barındırmaktadır. Bu durum; çocuğun hem cehennemden kurtulması hem de ailesinin sâlih evlatlara kavuşması içindir. İşte bu, görünüşte çirkin gibi görünen hareketlerin de hakka uygun ve doğru olduğu gösterir.
“Eğer Hızır denizde gemiyi yarıysa, bu işte yüzlerce dostane ve doğru yönlendirme vardır.”
Hızır, beraberindekilerle birlikte gemiyi delmiş, bu olay yanlış görünse de, sonunda geminin zalimlere geçişini engellemiş olur. Bu gibi tedbirler, hem bireysel hem de toplumsal hayatın düzgün ve huzurlu olmasını sağlar. Bu hareketler, akıllı olmak, ileri görüşlü olmak ve cesur davranmayı gerektirir. Bu vasıflara sahip olmayanların yaptığı işler ise genellikle olumsuz sonuçlar doğurur.
“Musa’nın hikmetleri, onun sınırlarını aştı. Artık uçmaya kanatsız kalkma.”
Musa aleyhisselam, saray terbiyesi almış, peygamber olan bir devlet adamıdır. Hızır ile birlikteyken, vakalar sadece maddi açıdan değerlendirilmiş ve Musa hemen itiraz etmiştir. Ancak, Musa’nın anlamadığı olayların içinde büyük hikmetler yatar. Bazı olaylar, salt akılla ve maddi gerçeklerle çözülemez; hikmetler yalnızca içsel anlayışla kavranır. İnsanlar, manâ ve ruh boyutlarını idrak edince, gereksiz şüphe ve saptırıcı düşüncelerden kurtulur ve hikmetli davranışlar sergiler. Aksi takdirde, kavrayış sınırını aşmak mümkün değildir.
“O kırmızı gül değildir, ona kana deme. Aklın sarhoş olmuştur, mecnun olma.”
Burada anlatılmak istenen, nefsin arzularını ve şehveti temsil eden olaylar, hikmetli ve ilahi bir hikâyeye dayanmaktadır. Kuyumcunun öldürülmesi örneğiyle, bu olayın ne kadar faziletli ve hikmetli olduğu anlatılmaktadır. Allah’a aşk ile kendinden geçmiş olanlara, deli nazarıyla bakılmamalı. Onlar, ilahi aşkın tezahürüdür, ve onların eylemleri de hikmet ve faziletle doludur. Bu meydan okuma, kötü izlenimlerle değil, ilahi hikmet ve sevgiyle doldurulmalıdır.
İnsan içindeki güzelliklerin ortaya çıkması, bazen onu sınamak veya deşmekle olur. İnsan, gönül ve akıl birleştiğinde fazilet oluşur. Akıl ve kalp beraber olursa, doğru yol bulunur ve gelişim sağlanır. Birbirinden kopuk olursa, insan mürşide yönelmelidir. Akıl, insanı tehlikelerden koruyan ve iyiliğe sevk eden önemli bir vasıftır, fakat maddi getirileri öngöremez. Bu nedenle, önceden olan biteni görebilenler, bazen deli veya çılgın olarak adlandırılır. Hekîmî ve ilahi hikmet, ruhu ve nefsini hakimiyet altına alan ve ruhu yücelten yolu gösterir.
Hayırla kalınız, bu mübarek cuma gününde ruhlarımızı yükseltelim ve dünyevî yönlerimiz azalsın. Hakk’a ve hakikate olan sevdamız artsın. Cumanız mübarek olsun.
